تأثیر تراکم نمونه‌برداری بر کارایی نقشه شوری خاک (مطالعه موردی: ایستگاه تحقیقاتی کرکج، دانشگاه تبریز)

سابقه و هدف: شناسایی و تهیه نقشه خاک‌ها با اهداف مختلف برای کاربران در عرصه‌های مختلف علوم خاک اهمیت زیادی دارد. در مطالعاتی که همراه با دورسنجی یا تغییرپذیری مکانی ویژگی‌های خاک مطرح می‌باشد، مقیاس مطالعه و تطابق داده‌های برآورد شده با داده‌های حقیقی و در نتیجه دقت نقشه‌های تهیه شده از جمله عواملی است که همواره بایستی مورد توجه واقع شود. علی‌رغم آن‌که تحقیقات زیادی در خصوص تخمین تغییرپذیری مکانی پارامتر‌های مختلف خاک و تهیه نقشه‌های خاک صورت گرفته است ولی در اغلب موارد متأسفانه صحت و کارایی مناسب آن‌ها در ارائه صحیح اطلاعات ارزیابی نشده است. شوری‌زایی از جمله مهم-ترین مسائل خاک‌های مناطق خشک و نیمه‌خشک می‌باشد، لذا با توجه به وجود اقلیم نیمه‌خشک در استان آذربایجان شرقی و سهل-الوصول بودن مقدار شوری خاک می‌توان تأثیر تراکم نمونه‌برداری در نقشه‌های شوری خاک را بررسی نمود. مواد و روش‌ها: محدوده مورد مطالعه در این پژوهش شامل قسمتی از اراضی ایستگاه تحقیقاتی کرکج متعلق به دانشکده کشاورزی دانشگاه تبریز به مساحت تقریبی 2/4 هکتار می‌باشد. تراکم نمونه‌برداری از جمله مواردی است که نه تنها بر دقت مطالعات بلکه برکارایی نقشه نیز تأثیر می‌گذارد. بدین‌منظور دو نوع تراکم نمونه‌برداری زیاد و کم به ترتیب شامل شبکه‌بندی با فواصل 25 متر و 50 متری طراحی و تعداد 106 نمونه خاک سطحی تهیه و مقادیر شوری آن‌ها پس از انتقال به آزمایشگاه اندازه‌گیری شد. تجزیه‌های آماری، مقایسه میانگین، آزمون F و t-test با استفاده از نرم‌افزار MSTATC انجام گرفت. همچنین نرم‌افزار GS+ برای تجزیه‌های زمین‌آماری به کار برده شد. اعتبارسنجی مدل‌ها به دو روش جک‌نایف و ارزیابی مستقیم داده‌ها صورت گرفت تا دقت نقشه‌ها مورد آزمون قرار گیرد. از تلفیق نتایج روش زمین‌آماری کریجینگ و GISبرای تهیه نقشه‌های شوری خاک استفاده شده است. کارایی نقشه از چهار جنبه مقیاس و بافت نقشه، راهنمای نقشه، کیفیت نقشه‌ مبنا و صحت مکانی نقشه روی زمین مورد ارزیابی قرار می-گیرد و به طور کلی با شاخص‌های مختلفی مانند حداقل محدوده قابل ترسیم، حداکثر کاهش و عدد مقیاس مؤثر نقشه قابل تفسیر می‌باشد. لذا در این پژوهش نیز شاخص‌های فوق برای هر دو نقشه شور خاک حاصل از تأثیر تراکم نمونه‌برداری تعیین شدند. یافته‌ها: نتایج نشان داد که نقشه‌ حاصل از نمونه‌برداری با تراکم کمتر در مقایسه با تراکم بیشتر به حالت ایده‌آل ‌نزدیک‌تر می‌باشد. همچنین علی‌رغم وجود اختلاف در تعداد پلی‌گون‌های ایجاد شده در هر دو نقشه شوری خاک، مقایسات آماری نشان داد که اختلاف مشاهده شده در سطح احتمال 1% معنی‌دار نیست. نتیجه‌گیری: در نهایت می‌توان گزارش نمود که کاهش دو برابری تعداد نمونه‌ها علاوه بر اینکه موجب افزایش تراکم ایده‌آل محدوده‌ها می‌شود اثر چشمگیری در کاهش دقت نقشه شوری خاک نیز ندارد. لذا کاربرد تعداد نمونه‌های بیشتر در همه موارد اقتصادی نبوده و به منظور صرفه‌جویی در هزینه و زمان، می‌توان استفاده از نقشه‌هایی با تراکم پایین‌تر را توصیه نمود.